|
Kroniek van Oss, Berghem, Graafschap Megen en het land van Ravenstein.
"....het dorp Oss kreeg in 1399 een vrijheidskeure die het zelfs als stat betitelde, maar in latere tijd werd het plaatsje altijd als een vrijheid beschouwd...."
|
2000 v C. |
2000 v C. Bewijzen van bewoning door vondsten van waterputten op Ussen/Krinkelhoek. De oudste waterputten van Nederland !!
1800 v C. Vestigingen van nederzettingen uit de bronstijd.
800 v C. Bewoning in de vroege ijzertijd.
500 v C. Vondsten van marne-aardewerk uit de midden ijzertijd.
250 v C. Bewoning in de late ijzertijd.
50 v C. Romeinen krijgen invloed in de regio. |
700 |
712 Angelbertus staat by eene Giftbrief, zyne bezittingen onder "Baclaos" af aan St. Willibrordus. Onzeker is of hier Os bedoeld wordt.
721 Megen bekend als Meginum. |
1100 |
1161 Op goederenlijsten van het klooster van Echternach spreekt men duidelijker over Os.
1184 Opbouw met den stadt begonnen.
1191 Plaatsen als Langel en Neerloon (Ravenstein) worden al vernoemd. Zanddorp Herpen heeft zelfs een kasteel.
|
1200 |
1280 De bedijking van de Maas bereikt de regio. De dorpen krijgen hun eigen 'gement'. (drassige weidegronden)
1286 Hertog Jan van Lotryck en Braband geeft de inwoonders van Oss vrydom van tol door de geheele Majory.
|
1300 |
De stad heet in de middeleeuwen Os.
1300 Berchem en Duren (Duurendseind) bestuurlijk los van Oss.
1309 Oss krijgt Schepenen.
1340 Oss krijgt Marktrechten, start met een dorpskas ("gemeintekas") en heeft al een lakenhal.
1355 Walraven van Valkenburg gaat bij Ravenstein tol heffen op de Maas.
1359 De Osse schuttersgilden beginnen met de aanleg van een aarden verdedigingswal.
1360 Walraven bouwt het stein van Raven.
1347 Megen stadsrechten.
1366 Instellen van maastol te Oijen voor de scheepvaart.
1387 Oss wordt vrijheit en wordt meteen in brand gestoken door Gelderse troepen.
1380 Ravenstein stadsrechten.
1385 Het Schuttersgilde handhaven de orde bij het "ghericht", en de jongeren van het gilde (rotsgesellen) bij de vier jaarmarkten.
1387 Men spreekt al van een 'heuvel'
1392 Megen slaat een eigen munt.
1397 Ravenstein behoort tot het territorium van Kleef.
1399 Johanna van Brabant geeft Oss stadsrechten, en krijgt hiermede zijn eerste 'borgemeester'. Vrede van Ravenstein met Gelre. Ooyen en Dieden behoren nu tot Gelre. |
1400 |
1402 Aanleg landweer Berchem.
1407 Graafsche poort in gebruik genomen. Kort daarop de Boschepoort.
1410 Aarden omwalling klaar.
1437 Oss heeft ongeveer 1300 'zielen'.
1467 Oss in het bezit van een galg.
1478 Belegering van Oss door 6000 soldaten. 1497 Oss geplunderd door Karel van Gelre. 1498 Besluit van de adel van de Meiery, te Oss, op Paasdinsdag om Oss te versterken.
Uit heel de Meiery werden daartoe mannen opgeroepen.
| 1500 |
1506 Zusters Penitenten vestigen zich in Haren.
1511 Het (Gelderse) Kasteel van Oijen door ambachtslieden uit Den Bosch en arbeiders uit Oss gesloopt. 1512 Wederom belegering door Karel van Gelre, en wordt in brand gestoken.
1526 Met zijn 1760 inwoners heeft Oss bijna net zoveel inwoners als Helmond (1850) maar zelfs meer als Eindhoven (1040).
1540 Schuttersgilde leggen versterkingen aan rond de Grote kerk. 1542 Op weg naar Antwerpen steekt Maarten van Rossum Oss wederom in brand. 1573 Alsgevolg van de 80-jarige oorlog worden 60 spaanse ruiters uit Oss verjaagd door troepen uit Brabant en Holland o.l.v. de waalse hoofdman Charles Philippe de Croy, markies van Havre. De pastoor van Oss wordt vermoord en pater Wetten vlucht de kerktoren in en overleefd. 1581 Karel van Egmont verwoest het kasteel en parochiekerk van Megen. 1589 Succesvolle verdediging van Oss tegen gedeserteerde Spaanse huursoldaten. 1599 Oss hoofdkwartier van een leger Spaanse soldaten. Een pestepidemie breekt uit.
| 1600 |
De stad heet in de 17e eeuw Osch.
1600 Prins Maurits laat de dijken doorsteken om de Spanjaarden te verdrijven. 1633 Oss krijgt een predikant. 1645 Franciscanen vestigen zich in Megen. 1648 Kerk wordt gebruikt voor protestantse eredienst.
1648 Vorming van de Staten-generaal der Nederlanden, daarmee ligt Ravenstein in het 'buitenland'. | 1700 |
De stad heet in de 18e eeuw Oss
1706 Oss mag twee nieuwe jaarmarkten houden.
1713 Definitief tolvrijheid voor Ossenaren in heel Brabant.
1721 Zusters Clarissen vestigen zich in Megen, en bouwen hun klooster op de ruines van het kasteel.
1748 De hertog van Cumberland, de zoon van de Engelse Koning, slaat kwartier op op de Witte Hoef en bereidt de bijeenkomst voor van hooggeplaatsten voor de Vrede van Aken.
1751 Tweederde van Oss door brand verwoest. Ook de Grote Kerk op de toren na. 1754 Oprichting Brandweer. Aanschaf van emmers, haken en ladders en in 1757 een brandspuit. 1768 Bouw stadhuis en boterwaag op den Heuvel.
1792 Franse troepen bezetten Megen.
1798 Willem en Leendert Jurgens komen vanuit Limburg naar Oss met hun handel in boter. Hun nazaten beginnen later met de produktie van 'margarine'.
1799 Koortsige Rooms-Katholieke uit Oss en Nistelrode lopen met hun rozenkrans in de hand naar het Willibrordusputje. (omschreven als een hoopje stenen) Het drinken van water uit het putje zou hen moeten genezen.
| 1800 |
De stad heet in de 19e eeuw weer Osch.
1800 Kerk weer door katholieken in gebruik.
1805 Ravenstein nu ook onder Frans bestuur.
1805 Oss heeft 2800 inwoners.
1809 Lodewijk Napoleon bezoekt de stad Megen.
1814 Russische kozakken bevrijden Oss van de Fransen. Jan van Gaalen, eerste burgermeester van Berghem.
1820 Haren, Macharen en Megen worden een gemeente.
1837 Sloop restant Bosschepoort.
1837 Men vindt urnen met crematie resten in grafheuvels ten zuiden van Oss. Het gebied heet sindsdien Zevenbergen. Hier zijn ook vuurstenen bijlen bij uit se steentijd. Op een kaart van 1809 wordt ook reeds een Hans Joppeberg genoemd in de directe nabijheid. Er gaat een gerucht dat hier ergens een vorst begraven ligt.
1844 Opening eerste postkantoor.
1854 Oss heeft 4200 inwoners waarvan 1090 hulpbehoevend.
1856 Oprichting wattenfabriek van de Bergh, later Bergoss.
1857 Start bouw van de huidige Grote Kerk. 1869 Vestiging van slachterijen van Hartog Hartog. (Unox)
1870 Oprichting stoomboterfabriek van Antoon en Johan Jurgens.
1871 Jurgens start met produktie van 'margarine'.
1878 Vierde margarinefabriek van Knoek & Cohen en van Leeuwen.
1881 Oss en Berghem krijgen treinstation.
1885 Tramverbinding met Veghel en Helmond.
1887 Oprichting stoomslachterij van Zwanenberg.
| 1900 |
1900 Op 1 januari heeft Oss 8429 inwoners.
1900 Veel arbeiders gaan naar Duitsland. Uit Berghem 125 mannen. In Herpen alle mannen en een kwart van de vrouwen.
1902 Titus Brandsma komt naar Oss voor theologie studie bij de Carmelieten. Na zijn werk voor de stad en voor de armenzorg wordt Titus tijdens de 2e wereldoorlog afgevoerd naar Duitsland. Titus wordt later door de Paus zalig verklaard.
1906 De gemeente verklaard op de 11e mei dat de stad voortaan Oss heet.
1913 Bouw St.Anna ziekenhuis.
1923 Organon opgericht.
1923 Herindeling van Ravenstein met de gemeente Deursen-Denneburg, Demen-Dieden-Langel, Huisseling-Neerloon tot èèn gemeente.
1925 Sloop Hooghuis. (verbouwde Graafsche Poort) 1929 Jurgens en van de Bergh (Margerine Unie) vormen samen met Lever Bros. (UK) Unilever.
1930 Philips start de eerste vestiging in Oss buiten de regio Eindhoven. Het wordt een fabriek in fittingen, lichtgarnituren, buislamphouders en straatverlichting. Het komt in de plaats van de oude Jurgensfabriek. Vele jaren branden er op het terrein straatverlichting om de duurzaamheid van de lampen te testen. In de jaren zestig werken er ruim 1500 mensen. Later verhuisd de fabriek in de zeventiger jaren naar de Kantsingel.
1933 Personenvervoer per tram opgeheven, goederenvervoer in 1939.
1934 Opening zwembadinrichting aan de Macharenseweg.
1935 Vestiging Dessaux. (Desso tapijten)
1941 Dichter Louis de Bourbon, (beweert afstammeling van Lodewijk XVII van Frankrijk te zijn) wordt burgermeester. Romanschrijver Antoon Coolen (Dorp aan de rivier) vriend van Bourbon is bij de installatie aanwezig.
1941 Herpen, inclusief Overlangel, Groot en Klein Koolwijk wordt bij Ravenstein gevoegd.
1942 Deportatie Joden.
1943 Burgermeester Bourbon neemt ontslag en duikt onder naar het verzet.
1944 NSB-Burgermeester Apeldoorn te Ravenstein door het verzet doodgeschoten.
1950 Bruurke van Megen sterft.
1953 Oss krijgt zijn 25.000ste inwoner.
1958 Als gevolg van de kanalisatie van de Maas in de dertiger jaren ligt het gehucht Keent los van het Gelderse Balgoy. Het wordt nu Brabants en komt bij Ravenstein.
1960 Oss krijgt zijn 30.000ste inwoner.
1967 Eerste stadbus en opening kanaal door Z.K.H. Prins Bernard. 1974 Begin opgravingen Ussen.
1983 Oss krijgt zijn 50.000ste inwoner.
1994 Berghem, Megen, Haren en Macharen gemeentelijk heringedeeld met Oss.
1997 Oss heeft 55.000 inwoners, Berghem 6.000, Megen 1.600, Haren 750 en Macharen 800. (Gemeente Oss 64.000)
|
2000 |
Vierduizend jaar Oss !
2003 De Gemeente Ravenstein raakt in hoofdzakelijk financiële problemen en wordt heringedeeld met Oss. Oss wordt uitgebreidt met Koolwijk, Herpen, Huisseling, Keent, Overlangel, Neerloon, Ravenstein, Neerlangel, Dieden, Demen, Deursen en Denneburg.
2005 75 jarig bestaan van de Osse Philips-vestiging. Nu worden er in de fabriek een nieuw produkt van ontwikkeling in een produktieproces omgezet. Men test er voorschakelapparaten en wat solarpanelen. Nu werken er 550 arbeidskrachten.
2006 Na fusie van St.Jozef ziekenhuis te Veghel met het St.Anna ziekenhuis te Oss, tot Ziekenhuis Bernhoven, besluit men om een nieuw ziekenhuis te bouwen. De nieuwe lokatie wordt Uden.
2011 Gemeentelijke herindeling van Lith bij Oss. Er komen 6 kernen bij Oss, Teefelen Oijen, Lithoijen, Lith, Maren-Kessel en 't wild.
2015 Maasdonk wordt opgesplitst tussen 's Hertogenbosch en Oss. Gemeentelijke herindeling van Geffen bij Oss.
| |
|
Osne, 1800 v C. In de bronstijd tot 1100 v C. woonden er mensen in primitieve boerderijen, aan de rand van Oss, thans Ussen. Een ideale ligging aan de weilanden aan de nog kronkelende Maas in het noorden en de 2 meter hogere gelegen heide en bossen in het zuiden. Er zijn vondsten van plattegronden van boerderijen, brokken grof aardwerk, bronze ringen en gutsen. Bewoners leefden van een gemengd boerenbedrijf in zwervende erven. Het hout verging zo snel, zodat men geregeld om de dertig jaar een tiental meters verder op een nieuwe boerderij bouwden, inclusief een stal voor 30 koeien. (De koeien waren kleiner als tegenwoordig) |
Osne, 800 v C. Sinds de vroege ijzertijd tot 500 v C. woonden hier ook mensen gezien vondsten van een vijftal boerderijen op dezelfde lokatie te Ussen. Er zijn ook grondresten van spiekers, (hooischuren) en houten waterputten. Ook zijn er vondsten uit de midden ijzertijd, zoals 500 waterputten, ossenjukken en heel opvallend een heiligdom waar men doden cremeerde. Daarbij waren ook offergaven. Tevens zijn er vondsten van brokstukken telfriet, een steensoort uit de Eifel, waarschijnlijk gebruikt als maalsteen. De mensen leefden niet geisoleerd, en zijn bezocht door mensen van ver daarbuiten. (Bezocht door Vorsten ??) |
Osne, 50 v C. Romeinse legers trekken Limburg en Brabant binnen en hebben invloed op de regio rond Oss. Of er ook romeinen gewoond hebben is de vraag, maar er duiken wel romeinse voorwerpen op bij de bewoners rond Oss. Er zijn vondsten van feestmaskers, aardewerk, wijnzeven, dakpannen van lei, romeinse waterputten en mantelspelden. Er is een waterput gevonden gemaakt uit een bodemloze wijnvat waarop de naam Homilius ingegraveerd staat. De Romeinen melden van een levendige handel in gedroogde vleeswaren in de regio. Rond 250 n C. verdwenen de Romeinen mogelijk door ontwikkelingen in het Romeinse Rijk. |
'Ohseno of Osne ?' Deze benamingen is mogelijk afgeleid van ohso'os'. In de Sallische wetten komt de tekst Mallobergium Ohseno voor, d.w.z. de malberg der ossen. (osseweiders), maar de verklaring van een berg is onzeker.....of het moet toch de 'Zevenbergen' zijn ten zuiden van Oss! Een latere opvatting is dat Oss betekent "een heuvel bij water". Dus toch een bergje. |
|
Stadsrechten.
De kans is groot dat de nederzetting Os er eerder is als 's Hertogenbosch. De geschiedenis van die stad verteld over het stichten van een marktplaats rond 1200 maar het zou stadsrechten gekregen hebben in 1190! Maar in 1985 vierde men het 800-jarig bestaan van die stad. Eindhoven claimt de oudste stad te zijn van Nederland. Deze stad krijgt stadsrechten in 1132.
|
|
Giftbrief. Megen, 18 oktober 1145 Keizer Koenraad II geeft een giftbrief uit tijdens het epistopaat van Heribertus ten voordele van de Utrechtse kathedraal met toestemming van Paus Eugenius III. Dit geeft het recht over aan de proosten, de dekens van de kapittelen van de kerken St.Maarten en St.Salvatore. De graaf van Megen, Allardus, is hiervan getuige daar Graafschap Megen bij het bisdom hoort.
|
Bellensier ende borning. Os, 1406. Rekening Scout Jan van de Dusschen aan die soldaten zijnde een bellensier en borning: Item gegeven in der hergergen te Os dair die spise gekoect wairt ende dair men uyt leverde voor borninge ende onlost te bellensier - II cronen. Item in den andere herbergen te Os al omme dair somisch van den goiden luden sliepen ende dair hair perden stonden, voir hoir kersen, bedden ende onlost te samen - II cronen. Item den maarscalc tot Os van der goide luden perden te beslaen - II cronen. |
'Roerige tijden' Os, 1329. Herman van Oss (uit Oss) wordt kamerdienaar van de Hertog van Brabant, en later, in 1348 zelfs rentmeester. Hij draagt dezelfde wapenschild als zijn broer Godefridus van Oss. Deze is in 1345 leenman van de Hertog voor de visserij in de Oude Maas bij Kessel en Maren. Hij was de eerste eigenaar van het 'Huys van Oss' uit 1350. Het is niet bekend welk huis dat moet zijn. Later worden de namen Terwaenen (Trawanen) en Krakenburg genoemd. (Of is het kraken(de)brug, want het lag wel aan de gracht!) Vast stond dat de eerste stenen huizen na 1400 kwamen, met name de stadspoorten. |
'Stadsrechten' Os, 1399. Het Charter van 14 november 1399, geeft Oss stadsrechten voor heel de 'parochi Os'. Daar Berchem een parochie is met Oss, echter een eigen kerk heeft en sinds 1386 Schepenen, geniet Berchem niet van de verkregen vryheden. |
Graaf Guy de Brimeu. Megen, 30 oktober 1468. Graaf Guy de Brimeu, alias Sire de Humbercourt, groeide op met Karel de Stoute en had bezittingen in het Franse departement Somme. Hij werd door Karel de Stoute tot Ridder van de Gulden Vlies geslagen. Door zijn overwinningen op Luik kreeg hij zoveel financiën dat hij Graafschap Megen kon kopen en het aldus deed. |
Een tragisch ongeval. Os, 1432. Scouthet Henric van Lyeshout soude sijn huys doen richten. tOsse daer hem sijn ghebueren toe helpen souden ende in den richten soe brac een zeel daer een ghebont van den huysse aenhinck daer men 't mede soude richten, ende dat ghebont vyele ende daer stont Aelbert Boelens onder, die daer onghebeden comen was, ende hij en conde te tijde nyet ontrumen ende waert bevallen metten ghebont daer hij nae starf. |
|
Conflict over de Groenendijk. Megen, 18 mei 1569. Charles de Brimeu moet een geschil oplossen met het Land van Ravenstein. Deze had het recht om de Groenendijk door te steken waardoor 's winters het Graafschap Megen onder water liep. De inwoners van Megen maakte al in 1566 de dijk dicht, maar de inwoners van Ravenstein brak die dijk weer open. Het geschil is voorgelegd aan Willem van Oranje. Onlangs is het geschil opgelost door de Groenendijk iets zuidelijker te leggen. |
Ongeluckige Voyagie van 't Schip Batavia nae de Oost-Indiën. Osch, 4de juni 1629, tweede pinksterdag. De Batavia is onderweg vanuit Amsterdam naar Australië. Het strandde ergens op de bekende atol "abre ojos" (Port.: ogen open!) in den Indische oceaan. Vele zeelieden landden op in de buurt liggende zandvlaktes. Commandeur Pelsaert vertrok eenigen tijd later met eene sloep op weg voor hulp. Pelsaert kwam op het schip Saerdam terug en trof daar eene muiterij aan. Een bende schelmen die het jacht dachten af te lopen om ermee naar Spanje of Barbarije te varen en van de zeeroof te leven, en nademaal ons bleek dat deze bende had gepoogd de schipbreukelingen op 40 zielen na te doden, zo is het dat Pelsaert rechtsingang verleende tegen de 'principaelste' schurken te weten Jeronymus Cornelisz. Leenaert Michielsz. uit Oss (soldaat), Matthijs Bayer uit Munsterberg (adelborst), Jan Hendricksz. uit Bremen (soldaat), Allert Jansz. uit Assendelft (busschieter), Rutger Fredercksz. uit Groningen (slotemaker), Jan Pellegrimsz. de Bye uit Bommel (kajuitsjongen) en Andries Jonasz. uit Luik (soldaat) en consorten. De straf van Leenaert Michielsz, uit Oss,oud 21 jaar, luidde; wegens het vermoorden van 12 mensen of medeplichtingheid aan hun dood, alsmede wegens het in ongeoorloofde verhouding leven met Anneke Bosschieter, huisvrouw van de nog levende Jan Kastensz., te straffen met het afkappen der rechterhand en metter koorde, onder verbeurdverklaring van plunje en maandgelden. |
Godsdienstvryheid?. Osch, 25 september 1631. Er trekt weer een vlaag van reformatie over Brabant, het 'kerkuitjagen' is weer begonnen. In plaatsen als Osch probeert men uit hoogerhand predikanten aan te stellen. Maar zij ondervonden weerstand en keerden weerom. Ook het verpachten van tienden te Osch werd door eenige kwaadwilligen gestoord door verlaging te erlangen. De Hoogschout spande tegen deze personen een crimineel proces in. De Schepenen van Osch vonden dat overdacht, omdat dit eene frivole exceptie bleek te zijn. Toch wilde de Hoogschout doorzetten om dergelijke feiten in de toekomst te doen voorkomen. |
Vrede van Aken. Osch, 14 Juny 1748. Gedurende de vredeverhandeling te Aken kwamen op eenige gematigden der bondgenoten in het Steedje Osch en bleven aldaar tot de 16 Juny. Wegens Groot Bretagne waren gekomen de Hertog van Neucastle, secretaris van staat, van de Keizerlyke zyde de Graaf van Bathiani, generaal en chef der Keizerlyke troepen, Ambassadeur Graaf Charanne, wegens de Koning van Sardinië, Milord Sandwich, ambassadeur van de kroon van Groot Bretagne, Graaf Grune, generaal der Oostenrijkse cavalerie, en Graaf van Bentink Heer van Rhoon naamens Staten Generaal die by de voornaamste ingezetene waren gehuisvest; de byeenkomsten dezer Hooge personages hadden plaats in het huis Munster waar den Hertog van Neucastle huisveste en men wil dat aldaar eene beraming rakende de voorwaardens van de Vrede van Aken geschiede. |
Patriotisme. Oss, 10 april 1786. Desondanks dat Oss in het algemeen katholiek getint is, is er weinig patriotisme tegen de protestenatse gezagsdragers. Het enigste manifest is dat Notaris Adriaan van der Meer, en een dertig tal andere Ossenaren, daarin vermeldde van discriminatie van Katholieken op politiek en regilieus vlak, ambtmisbruik, hoogte der fiscale lasten en andere lokale ongenoegens. Vreemd genoeg was de notaris protestant en dan toch patriot. Reden voor de bevolking voor een publieke afstraffing. | Charivari ook in Oss? Oss, 9 november 1787. Charivari is Frans voor een publieke afstraffing voor huiselijke schande. Oss heeft enigzins last van politieke getinte charivari. Nadat patriotten tegen de Pruisen een nederlaag leden onstond er onrust tijdens het Oranjefeest. Dronken feestgangers sloegen na een dag gratis drinken alle ruiten in bij Notaris van der Meer. Daar de notaris weigerde een oranje kokarde te dargen werd de schade niet door de gemeente vergoed. Zo werd toch nog het manifest van Adriaan van der Meer uit 1786 gewraakt. | Kroonprins Willem Oss, 1814. Kroonprins Willem krijgt een koele ontvangst in Oss. De bevolking heeft een grote weerstand om te dienen bij de protestantse militie om te strijden tegen de Franschen. Er werd nergens gevlagd. De Z.K.H werd ontvangen te huize mevrouw Le Heu, weduwe van de president-schepen, op de hoek van Eikenboomgaard en Heuvel. De burgermeester Aarts werd onbekwaam geacht. De negentige jarige deken, R.L. Duchatau zei de kroonprins namens de bevolking "trouw en onderdanigheid" toe, waarna de prins toch door een enthousiaste menigte uitgelede gedaan. |
Comtè de Megen. Megen, 25 december 1820. Politiek gezien worden de inwoners van Graafschap Megen veelvuldig getest op hun gemoedsrust. Tot 1806 behoorde het Graafschap tot het departement Dommel van Bataafs Brabant. Op 14 mei 1810 werden Haren en Macharen samengevoegd, en Teefelen bij Oyen en Scheych (Achterschayk) bij Oss. Megen wordt zelfstandig. Op 1 juli 1810 werden deze plaatsen ingelijfd door Frankrijk tot 2 dec 1813. Na afloop van het Weens congres in 1814 werd het Graafschap toebedeeld aan Nederland. Thans vormen Megen, Macharen en Haren weer een gemeente. |
Schermutselingen tijdens de opstand in 1830.
Osch, 6 mei 1830. Met evengote felheid wordt van leer getrokken
tegen het protestantisme, een "leerstelling" die toch wel erg oud en
afgesleten was, zoals wordt geciteerd uit "Le Courrier de la Meuse":
men kon er zelfs aan twijfelen, of er nog wel hervormde opvoeders waren,
die Jezus Christus als God beschouwden! Ook de plaats van de protestanten
in de provincie zelf, waar ze de minderheid vormden, die nog steeds kon
bogen op geprivilegiëerde posities, is een geliefd doelwit; Een smakelijk
verhaal over de fraaie kerk van het dorpje Nuland: "de voorganger van Oss,
Geffen en Nuland was de eerste, die op een rossinant kwam aandraven;
daarna volgde een kar met drie dames en èèn heer uit Oss, waarop twee
geffense voetgangers de hervormde trein sloten, tot men eindelijk een
paard hoorde, en zie daar, verscheen de dominee van Oss in een fourgon,
hebbende onderweg een juffrouw opgeladen; een achtallige vergadering en
geen protestant uit Nuland: want die zijn er niet! De schaapskooi wordt
onderhouden, de herder houdt zijn baan maar schapen zijn er niet!
Megen, 8 september 1830. De burgermeester van Megen schrijft,
dat, terwijl de megenaren vrolijk kermisvierden en
"oprecht nationaal in een beugelbaan
dansten op elker gelaat het woord van Pax Vobis prijkend",
twee heethoofdige geestelijken, "beide particulieren" en berucht van
mislukte pogingen tot petities in '28 en '29, het genoegen verdreven
op opstookten tegen het gouvernement; waarna nochtans, zo vervolgt
de burgervader trots, eenieder, ook de pastoor, zijn zijde had gekozen.
Ravenstein, 6 oktober 1830. Toen de burgermeester van
Ravenstein winkelier Reinier van den Anker wegens "opzetten van de
gemoederen tegen het gezag des Konings" berispte, scheurde een woedende
Van den Anker bijna oud-testamenties de "klederen" van de burgermeester
in stukken en bracht hem "zelfs onderscheidene slagen" toe.
|
Osch, 1830. Na de Franse revolutie kwamen de Franstalige Belgen in aktie om zich los te weken van Nederland. Nederland stuurden militaire troepen naar het Zuiden om daar in te kwartieren. De burgermeester van Oss beklaagde zich over het te pas en te onpas inkwartieren van militairen en evenzo weer het plotselinge verdwijnen zonder de gemaakte kosten te betalen. Er kwam veel ongerief tussen Ossenaren en soldaten.
Lief en leed
In 1833 werd Geertruida van Erp en in 1834 Christina van der Lee door de rechter veroordeeld tot twee maanden gevangenis en 8 gulden boete voor het hebben van een buitenechtelijk kind. Geertruida woonde in
|
huis waar veel soldaten ingekwartierd waren. In Oss kwamen gemiddeld twee buitenechtelijke kinderen per jaar voor maar in 1834 ineens twaalf!
Onlusten
Burgermeester Knokke van der Meulen, biedt in 1830 dat de herbergen om 22.00 uur moeten sluiten en dat zondags tijdens de dienst geen vermakelijkheden mogen plaatsvinden. De kermis, in oktober, gaat van vier naar drie dagen en wordt voortaan verboden en verbiedt eveneens alle jaarmarkten. Ook de danspartijen in herbergen tapperijen, welke veelal worden begeleid met violen worden verboden. Illegale vermakelijk heden rond de kerk worden eveneens verboden, zomede koekhappen, slaan en dobbelen.
|
Pas in 1833 was de Kermis weer toegestaan.
Na een avond vertieren met enkele Ossenaren kwam een soldaat in problemen toen de Ossenaren "Vive de Belgen" riepen.
Aanvankelijk deed de soldaat mee om weg te komen. Toen hij met enkele infanteristen terug kwam werden zij ontvangen met een messnee en werden nageschoten. Doordat de soldaten te weinig soldy kregen waren zij ook niet bang om winkelieren te bedreigen om een "bakje jenever".
Oss telde in 1833 739 huisgezinnen in 608 woningen, 50 officieren en 1360 manschappen, behoren tot het Groot-reserve Park en Infanterie compagnie.
|
|
Osse industriëlen |
Simon van de Bergh (1819-1907)
Hij werd geboren in Geffen als jongste zoon van Zadok van de Bergh en Elisabeth van der Wielen. Zij runden een zaak in manufacturen door middel van ruilhandel van hun waar tegen boter. Zo ontstond de boterhandel. Simon ging te paard de omgeving af. In 1858 verhuisde het boterbedrijf naar Oss. Met de komst van de kunstboter, oftewel margarine, een uitvinding van de Fransman Mège Mouriès bracht voor een ander boterhandelaar, Jurgens, betere tijden. Simon zag zich genoodzaakt om ook over te gaan op kunstboter. Allebei kochten ze, zonder het van elkaar te weten de productierechten van de Franse uitvinder.
Met de mogelijkheid tot uitbreiding verzocht Simon aan de gemeente Oss tot het aanleggen van een kanaal. Zijn verzoek werd gehonoreerd, maar het kanaal werd gesitueerd ten gunste van zijn tegenpool Jurgens. Jurgens zat in de gemeenteraad en is katholiek en Simon Jood. Het was de reden voor Simon om in 1891 de produktie te verplaatsen naar Rotterdam. Hij maakte het niet meer mee dat de concurrenten gingen fuseren in 1927 tot de Margarine Unie, en twee jaar daarna samen gingen met de Lever bros. uit Londen. Zo ontstond Unilever. Ook Jurgens verhuisde toen naar Rotterdam. De eerste kunstboter van Jurgens droeg de naam 'Solo', (zo zoet als room) en die van de Bergh, 'Blue Band'. |
Saal van Zwanenberg (1889-1974)
Salomon van Zwanenberg werd geboren als zoon van Arnoldus Zwanenberg en Catharina Levison. Bij de Joodse gemeenschap waren de van Zwanenberg's de leverancier van kosjer vlees. Zij begonnen hun slachterij in Heesch. In 1886 verhuisde het bedrijf naar Oss vanwege de betere afzetbaarheid via het spoor. In 1920 nam hij de leiding van het bedrijf over en werd het bedrijf een van toonaangevende vleesverwerkende bedrijven van Europa. Het had ooit de grootste slachterij van Europa. Rond die tijd zocht Saal ook naar nuttige toepassingen voor slachtafval dat niet verwerkt kon worden. Van Zwanenberg kwam in contact met Ernst Laqeur, hoogleraar in de farmacologie, en richtte samen met Jacques van Oss in 1923 Organon op met als doelstelling geneesmiddelen uit dierlijke klieren en organen te maken. Het eerste produkt was insuline, gemaakt uit vleesklieren, een nuttig geneesmiddel tegen suikerziekte. Hiermee werd de basis gelegd voor de (anticonceptie) 'pil'. Bij aanvang van de tweede wereldoorlog vluchtte Saal naar Engeland en werd in London lid van de Raad van Advies voor de Nederlandse regering. In 1953 richtte hij de Koninklijke Zwanenberg-Organon op. Na diverse fusies werd het in 1969 AKZO. Zwanebergs vleesverwerkende industrie kwam later bij Unilever. 'Meneer Saal' werd commandeur in de orde van de Orde van Oranje Nassau.
|
Industriële Joden in Oss. Oss, 11 januari 1888. Het Joodse geloof zegt dat overledenen dezelfde dag begraven moeten worden. De Osse Joden worden in Geffen begraven, maar de burgermeester werkt vaak tegen, ondanks een berisping van de minister. In januari 1888 wordt er aan de Hescheweg in Oss een nieuwe begraafplaats ingewijd. De eerste die begraven wordt is Rafaël van de Meer uit Cuijk. Er zijn hier verschillende Osse industriëlen begraven zoals o.a. De Kadt, van Leeuwen en Zwanenberg. Het Metaheerhuis (reinigingshuis) is geschonken door Isaak Elsbach, de vader van Meir Elsbach welke hier begraven ligt en zelf gekozen heeft voor dood vanwege de schande van zijn sexuele geaardheid. |
Criminaliteit
Oss, 1891. Door het vertrek van Simon van de Berg van Oss naar Rotterdam werden veel arbeiders werkloos. Het leidde tot criminaliteit in de stad met als hoogtepunt de moord op wachtmeester Hoekman. Hij werd eerst op het kerkhof op de Eikemboomgaard begraven. Nu ligt het graf op de Algemene begraafplaats "Den Hoogen Heuvel" te Oss. Ter gelegenheid daarvan heeft de pastoor een beeldengroep laten zetten nabij de Grote Kerk.
|
Bedrijven in Oss anno 1914. (mannen,vrouwen,jongens,meisjes) | |
Bedrijf | Naam | m | v | j | m | energie |
Bierbrouwerij | H.J. vd Elzen | 4 | | | | stoom |
Borstelfabriek | Gebr.Oppenheimer | 18 | | 2 | | gas |
Slachterij | Hartog | 184 | | 3 | 4 | elec+stoom |
Slachterij | Zwanenberg | 165 | | 7 | | elec+stoom |
Kapok (Bergoss) | Gebr.vd Berg | 50 | 6 | 5 | 4 | stoom |
Koek | Ploegmakers | 6 | | | | gas |
Margarine | Jurgens | 573 | 3 | 100 | | elec |
Vetsmelterij | S. de Kadt | 32 | | 6 | | stoom |
Drukkerij | Acket | 6 | | 2 | | gas |
Kisten | L. vd Berg | 14 | | 8 | | elec+stoom |
Kuiperij | M. de Reuver | 20 | | 1 | | stoom |
Hooiperserij | Fam. Welten&Zn | 20 | | 2 | | gas |
Leerlooierij | L. v. Maasakker | 7 | | | | gas |
|
DE VORST GEVONDEN!
Oss, 1933. Bij de aanleg van een woonwagenkamp wordt de grootste grafheuvel van Nederland ontdekt. (54m. diameter en 3m hoog) De Osse streekarchivaris Jan Cunen vond een 'situla', een bronzen emmer met crematieresten, messen, resten van paardentuig maar vooral een kromgebogen zwaard met goud beschildert. Het graf lag al over een ander graf heen. De vondst is de enigste in zijn soort in Nederland en dateert van 700 v. C. Ziedaar uw vorst, alhoewel het ook een rijke handelaar geweest kan zijn.
|
JEUGDLIEKE Zwanenbùrg maakt wat smaakt dun Hèrtog knoejt màr raak èn dun Orgunnon drààit òn pis nèt zòlang dàt meediecijnù is dun Wattùjòt wèèft af èn òn zoew eest ovùral wà gùddòn
Uit :"Vur erpel èn pap" door Gerard Ulijn, 1977
| |
Donker Oss |
"Weet je wel, jongen, wat er allemaal gebeurt in Oss?", vroeg een bezorgde tante van een journalist. "Ben jij nou van de krant? Dan zal ik je het eens zeggen. In Oss loopen alle menschen met een lang mes in den linkerzak en een zware revolver in den rechterzak. Daar kun je 's avonds niet op straat zonder begeleiding van drie politiedienaren en een goed bijterigen hond. Ieder morgen heeft de Gemeentereiniging druk werk met het wegwasschen der bloedplekken van de straat........"
Na het vertrek van de margarinefabriek van Jurgens steeg de werkloosheid weer met grote cijfers. En dat kwam niet goed uit, zeker niet in de dertiger jaren, de jaren van recessie. Er ontstonden bende's, die van sterke en slappe Toon de Soep, Bijs de Sijp en d'n Ceel, welke op rooftocht gingen. Zeker onderling speelden drama's af waarbij enkele doden vielen. Dit waren criminele afrekeningen. Het volk heeft het meest last gehad van de vele diefstallen. De kracht van de bende's was vooral het zwijgen. Twee politie machten, de gemeentelijke en de Marechaussee bestreden de bende's en kregen ze uiteindelijk toch klein. Toen was er de strijd welke politiemacht het meeste werk verricht had. Koningin Wilhelmina huldigde alleen de Marechaussee.
........het station van Oss is een vreeselijk gewoon station. Er wordt op blikken platen geadverteerd niet voor revolvers, lange messen en pantservesten, zooals u wellicht zoudt meenen, maar voor Telefunkenradio en de Haagsche Post. De man die kaartjes afneemt kijkt zo vreedzaam als alle mannen die het beroep hebben in het afnemen van kaartjes. Buiten het station staat geen politiecordon samengetrokken om aankomende boeven te vangen. Ben ik niet verkeerd? Ik zei later tegen mijn tante dat ze in Oss moet genieten van den ouden dag: "Het is daar zo vreeselijk rustig!"
De Zaak Oss Het Osse volk was ontevreden met de vooringenomenheid van de Marechaussee. Deze ging op onderzoek bij de zogenaamde hoge heren en meenden ze te kunnen beschuldigen van ontucht en gebruik te maken van werkkrachten die werkloos waren. Zo kwam een fabrieksdirekteur van Organon en een pastoor in een kwaad daglicht te staan. Deze berichten reikte opnieuw het land in. De Procoreur Generaal in Den Bosch kwam er aan te pas, eveneens de Bisschop van Den Bosch, Monseigneur van Diepen. De Marechausee kwam in diskrediet omdat getuigen en aangevers vaak van "bedenkelijke reputatie" waren. Dit leidde tot de "Zaak Oss" welke zelfs leidde tot vragen in de tweede kamer en mogelijk de druppel deed overlopen bij het 4e kabinet Colijn. Die viel op de valreep van de oorlog in 1939.
|
"In Oss gebeurde er niks!"
Oss, 11 mei 1940. Volgens Dokter Fontein, gebeurde er in Oss qua oorlogshandelingen tussen 1940-1945 amper iets, buiten de drama's die er gebeurde bij het op transport stellen van (252) Osse Joden. Hun wachtte de 'Sjoah', de verschrikkelijke vernietiging, na achteraf bleek. Symbolisch zijn voor hen enkele plaatsen gereserveerd op het Joodse kerkhof aan de Hescheweg. Op 10 mei vielen de Duitsers Nederland binnen en op 11 mei verschenen de eerste Duitsers in Oss. In Ravenstein en Lith pas in 1944! Veel Duitsers namen hun intrek in de Philipsfabrieken in de Kruisstraat. Vanwege de vele fabrieken van Oss in de voedingssector was het voor de Duitsers een belangrijke plaats. Burgermeester Louis de Bourbon kan het niet met de Duitsers vinden en duikt onder in het verzet. Hij helpt ook veel Joodse onderduikers. Zijn opvolger, de NSB-er van Apeldoorn wordt later vermoord.
| "Brennt die Fahne ab!"
Oss, 17 september 1944. Er is wat aan de hand! De gezusters Carpay zien hun Duitse buren onrustig worden en koffers pakken. Op 17 september zien de Ossenaren vliegtuigen over komen. Op het station worden Duitsers gesignaleerd met Engelse en Amerikaanse krijgsgevangen. De geallieerden lijken Oss voorbij te gaan over de "Hells Highway". Bij Grave weten Ossenaren de Amerikanen te bewegen om Engelsen van de Welsh Guards naar Oss te sturen vanwege de krijgsgevangen. Bij de Visserskerk en later bij het station wordt wat gevochten waarbij Sergeant Brown sneuvelt. De krijgsgevangen zijn bevrijdt en de bezetter verjaagd......enige dagen later zijn de Duitsers terug en zien de vlaggen in Oss hangen. Onder het bevel "Brennt die Fahnen ab!" wordt de Hescheweg met mortieren bestookt waarbij 24 huizen vernieldt worden. De Engelsen jagen ook deze Duitsers weg. Oss is definitief bevrijdt!
|
|
HET HUYS OS GEVONDEN !
Oss, 5 mei 1994. Hystorici hadden intussen wel ontdekt dat er in 1381 een huys "binnen den zingel van de grave" had gestaan alleen niet waar. Op 5 mei begon men ten noorden van de Eikenboomgaard met het aanleggen van een winkelcomlex 'de gelderse poort' waarbij men op stenen fundamenten stuitten. Uit nader onderzoek blijkt dat het tenminste tussen 1374 en 1400 in gebruik was en de bouw rond 1350 gestart werd. Toen Oss stadsrechten kreeg en begon aan zijn omwalling werd het minder belangrijk. De contouren van het 'Huys' zijn gemarkeerd op het parkeerterrein en de ronding van de toren binnen de supermarkt. Het meet 39 bij 23,5 meter. Er is een kijkvenster waarbij men een gedeelte van de fundering kan zien.
| |
|
Disclaimer: Het schrijven van een Kronyk
voor Oss is niet nieuw. Dat deden al eerder Ossenaren. De broninformatie komt uit boeken
over Oss waarin geen copywright beschreven staat; De vlag in sjouw, deel 2,
Oss in de twintigste eeuw. (Oss, 1979) Toen Maasland nog de wereld was.
(Oss, 1980) Burgermeesters schrijven geschiedenis, (Oss, 1980)
Oss een stad. (Oss, 1999).
Een kroniek is nooit compleet en zal
telkenmalen worden aangepast, zoals laatstelijk op
|
|
|